ناباروری و علائم آن

ناباروری و علائم آن

بر اساس جدیدترین تعریف جامعه باروری پزشکان آمریکا، ناباروری یک بیماری می باشد که بر اساس آمار جهانی حدود 10 الی 15 درصد زوج هایی که در سن باروری هستند از آن رنج می برند. اما علائم این بیماری چگونه است؟ چه درمان هایی برای آن وجود دارد؟ با ما همراه باشید.

ناباروری (Infertility) چیست؟

ناباروری "ناتوانی در بارداری بعد از 12 ماه رابطه جنسی محافظت نشده" است. این بدین معناست که زن و شوهر پس از یک سال تلاش قادر به باردار شدن نیستند. با این حال ، برای زنان 35 ساله و بالاتر، عدم توانایی در بارداری، بعد از 6 ماه ناباروری در نظر گرفته می شود. 10-15 درصد زوجین از ناباروری رنج می‌برند که در این میان 40 درصد عامل بروز ناباروری در زنان، 40 درصد در مردان و 20 درصد در هر دو زوج است. به طور میانگین از هر ۶ زوج، یک زوج مبتلا به مشکلات ناباروری هستند که اکثر آن‌ها بدون درمان صاحب فرزند می‌شوند.

شیوع ناباروری

میزان شیوع ناباروری در پژوهشهای مختلف بسیار بالا گزارش شده‌است. شیوع طول عمر ناباروری بین 6.6 درصد تا 4.26 درصد و میانگین شیوع یک ساله آن حدود 9 درصد تخمین زده شده‌است و تنها در سال 2007، 4.72 میلیون نفر در جهان نابارور بودند. اگرچه پژوهشهای مختلف نشان دادهاند که تقریباً یک سوم از موارد ناباروری به عواملی که بر زنان تأثیر می‌گذارند نسبت داده می‌شود، یک سوم به خاطر ناباروری مردان است و یک سوم به وسیله ترکیبی از مشکلات در هر دو فرد روی می‌دهد اما با وجود این، حداقل به دو دلیل زنان نابارور بیشتر تحت فشار قرار دارند. اولاً به نظر می‌رسد که در بیشتر جوامع و بهخصوص در جوامع در حال توسعه ناباروری بیشتر مشکلی زنانه انگاشته می‌شود. نکته دوم این است که بیشتر درمانهای پزشکی ناباروری، حتی وقتی بیماری مربوط به مرد است بر روی زنان انجام می‌گیرد و آنها در معرض انواع روشهای تهاجمی درمانی قرار می‌گیرند.

بر پایه پژوهش‌ها در ایران حدود 20 درصد زوج‌ها (یکی در هر 6 زوج) در طول زندگی خود ناباروری را تجربه می‌کنند. بر اساس این آمار نقش و علل مردانه بیش از 60 درصد موارد را شامل می‌شود که این میزان از آمار جهانی بالاتر است!

 

علل ناباروری در زنان چیست؟

علل ناباروری بسیار متفاوت است و از علل عفونی مانند سل دستگاه تناسلی تا علل مادرزادی، داروها، ضربه و مشکلات غددی محتمل است. بعضی از شایعترین انها در زنان عبارتند از:

• اختلالات تخمک‌گذاری (سندرم تخمدان پلی‌کیستیک(PCOS)، فعالیت‌های ورزشی شدید، دیابت، کاهش وزن شدید، چاقی، استرس‌های روحی)

• انسداد لوله‌های رحمی به علت انجام اعمال جراحی بر روی لگن و لوله‌ها، بیماری‌های التهابی لگن و آندومتریوز

• ناهنجاری‌های مادرزادی شامل اختلالات سیستم تناسلی

• سن بالای 35 سال (کاهش تعداد فولیکول‌های تخمدان، کاهش کیفیت تخمک‌ها، افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌ها در سنین بالا‌تر، افزایش احتمال سقط)

• اختلالات هیپوتالاموس، غده هیپوفیز، آدرنال و تیروئید

• یائسگی زودرس

در میان این عوامل، مشکلات تخمک‌گذاری شایع‌ترین عامل بروز ناباروری در زنان شناخته شده است.

نکته مهم: پرکاری و کم‌کاری تیروئید هر دو از علل ناباروری به‌شمار می‌آیند، تا جایی که بهتر است در صورت مشاهده ناباروری ابتدا مشکلات تیروئید در فرد مورد بررسی قرار بگیرد. بنابراین براساس توصیه پزشکان بررسی علل اختلالات این غده در ابتدای درمان ناباروری ضروری و با اهمیت است.

 

ناباروری با علت نامشخص

ناباروری با علت نامشخص یا ناباروری ایدیوپاتیک به مواردی اطلاق می شود که زن قاعدگی‌ منظم، آزمایش‌های هورمونی نرمال و هیستروسالپنگوگرافی طبیعی دارد و مرد نیز در ارزیابی اولیه مانند آنالیز مایع‌منی و آزمایش‌ها مشکلی ندارد و با روش های تشخیصی استاندارد موجود هیچ علت مشخصی برای آن نمی توان یافت. تفاوت‌های جزئی در نحوۀ عملکرد دستگاه تناسلی افراد ممکن است باعث بروز این نوع ناباروری شود، همچنین عوامل مرتبط با سبک زندگی نظیر لاغری یا چاقی مفرط، مصرف سیگار، الکل و قهوه به مقدار زیاد می‌تواند در ناباروری با علت نامشخص تاثیرگذار باشند.

در دو روش، ناباروری توجیه نشده را می توان توضیح داد:

1. ناهنجاری واقعی وجود ندارد و زوج در پایین‌ترین آستانه طبیعی برای باروری قرار دارد (در اثر سن بالای زن یا پیری شدید تولیدمثلی).

2. علت ناباروری را با آزمون‌های تشخیصی استاندارد موجود نمی‌توان شناسایی کرد. مثلاً برای تشخیص اختلال در گامت یا لانه‌گزینی تست‌های تشخیصی معتبری وجود ندارد.

گاهی علل ناباروری با علت ناشناخته، با علل شناخته‌شده همراه است و علیرغم دریافت درمان، بارداری موفق حاصل نمی‌شود.

در حدود 20% این بیماران در عرض 12 ماه و حدود 50% آن‌ها تا 36 ماه بعد از اقدام به بارداری، حامله می‌شوند. IVF  کارآمدترین روش درمان برای ناباروری توجیه نشده است.

 

 

علائم ناباروری در زنان

۱. قاعدگی نامنظم:

طول متوسط چرخه ​​زنان ۲۸ روز است. تا زمانی که این چرخه‌ها ثابت باشند، جابجایی چند روز طبیعی است. به عنوان مثال، خانمی که در یک ماه چرخه ۳۳ روزه، در ماه بعد چرخه ۳۱ روزه و سپس ۳۵ روزه دارد، احتمالاً قاعدگی وی طبیعی محسوب می‌شود.

اما در مورد خانمی که چرخه‌اش به قدری متفاوت است که حتی نمی‌تواند زمان آن را تخمین بزند، قاعدگی نامنظمی را تجربه می‌کند. این مشکل می‌تواند به مسائل هورمونی یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) مرتبط باشد. هر دوی این‌ها از عوامل ناباروری هستند.

۲. قاعدگی دردناک یا سنگین:

بیشتر خانم‌ها با شروع قاعدگی، دچار گرفتگی عضلانی می‌شوند. اما پریود دردناکی که زندگی روزمره را مختل می‌کند، می‌تواند نشانه‌ای از آندومتریوز باشد.

۳. عدم قاعدگی:

غیرمعمول نیست که زنان هر از گاهی یک ماه پریود نشوند. عواملی مانند استرس یا تمرینات سنگین باعث از بین رفتن موقت قاعدگی می‌شود. اما اگر ماه‌ها پریود نشده‌اید، وقت آن است که باروری خود را بررسی کنید.

۴. تغییرات هورمونی:

نشانه های تغییرات هورمونی ممکن است غیر اختصاصی باشند و فرد شاید متوجه علت اصلی نشود. پزشک می تواند برای تشخیص مشکلات هورمونی تست هایی را انجام دهد.

تغییرات در سطوح هورمون ها می تواند به موارد زیر منجر شود:

• افزایش وزن بدون دلیل
• آکنه شدید
• کاهش میل جنسی و یا از دست دادن تمایل جنسی
• خروج مایع از نوک پستان
• رشد مو روی صورت زنان
• ریزش مو در بالای سر

۵. درد هنگام مقاربت:

برخی از زنان در تمام زندگی خود رابطه جنسی دردناکی داشته‌اند، بنابراین خود را متقاعد کرده‌اند که این طبیعی است، در حالی که اینطور نیست. این مشکل ممکن است مربوط به مسائل هورمونی‌، آندومتریوز یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای باشد که در ناباروری نیز می‌تواند نقش داشته باشند.

6. عارضه های اساسی پزشکی:

دیگر عوامل تاثیرگذار که بر روی باروری زنان اثر می گذارند عبارتند از:

• آسیب به لوله رحم یا تخمدان
• یائسگی زودرس
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
• اندومتریوز
• سرطان و روش های درمانی آن

 

علائم ناباروری در مردان

۱. تغییر در میل جنسی:

باروری یک مرد با سلامت هورمونی او نیز ارتباط دارد. تغییرات در قدرت جنسی مردان که غالباً توسط هورمون‌ها کنترل می‌شود، می‌تواند بیانگر مسائل مربوط به باروری باشد.

۲. درد یا تورم بیضه:

چندین حالت مختلف وجود دارد که می‌تواند منجر به درد یا تورم در بیضه‌ها شود. بسیاری از آن‌ها در ناباروری موثر هستند. 

۳. مشکلات حفظ نعوظ:

توانایی یک مرد در حفظ نعوظ اغلب با سطح هورمونی وی در ارتباط است. کاهش هورمون‌ها در ایجاد مشکلات باروری تاثیر دارد.

۴. مسائل مربوط به انزال:

به همین ترتیب، عدم توانایی در انزال نشانه این است که زمان مراجعه به پزشک فرا رسیده است.

۵. بیضه‌های کوچک و سفت:

بیضه‌ها اسپرم‌های یک مرد را در خود جای داده‌اند، بنابراین سلامت بیضه در باروری مردان مهم است. بیضه‌های کوچک یا سفت می‌تواند نشانگر مشکلاتی باشد که باید توسط پزشک بررسی شود.

 

ریسک خطرهای ناباروری

ریسک خطرهایی که ممکن است در ناباروری هم مردان و هم زنان اثر بگذارد عبارتند از:

• سن

• استعمال سیگار یا ماری جوانا

• نوشیدنی های الکلی

• سابقه عفونت های منتقل شده جنسی

• استرس

• رژیم غذایی ضعیف

 

زمان مراجعه به پزشک

هر فرد دچار علائم ناباروی که پس از یک سال (6 ماه در افراد بالای 35 سال) تلاش برای بارداری، ناموفق باشد باید برای تشخیص مشکل به پزشک مراجعه کند.گاهی اوقات شاید راه های ساده ای در سبک زندگی وجود داشته باشد که باروری را بهبود دهد در حالی که اگر ناباروری بر اثر عامل دیگری باشد نیاز به روش های درمانی باشد.

 

پیشگیری از ناباروری:

ناباروری انواع مختلف دارد و همه آن ها قابل پیشگیری نیستند. اما با رعایت چند نکته می شود جلوگیری از ناباروری کرد و شانس بارداری را بالا برد.

زوجین :

اگر رابطه جنسی در زمان تخمک گذاری انجام شود کمک می کند تا شانس باروری بالا برود. اگر مقاربت جنسی از پنج روز قبل از تخمک گذاری انجام شود و یا یک روز بعد از آن باعث می شود شانس بارداری بالا برود. زمان تخمک گذاری معمولا در اواسط دوره قاعدگی یعنی نیمه فاصله بین دو قاعدگی است. سیکل قاعدگی در بیش تر خانم ها 28 روزه می باشد.

مردان :

بیش تر علل ناباروری که در مردان اتفاق می افتد قابل پیشگیری نیست. اما رعایت نکات زیر کمک می کند شانس باروری بالا برود :

• خودداری کردن از سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر و الکل به بالا بردن شانس باروری کمک می کند.
• از استحمام با آب داغ باید خودداری شود. آب داغ می تواند به تحرک اسپرم ها آسیب بزند. این اثر موقت است.
• سموم صنعتی و محیطی می توانند بر توان باروری فرد اثر بگذارند پس بهتر است از آن ها دوری شود.
• داروها می توانند روی توان باروری فرد اثر بگذارند. پس بهتر است برای بالا بردن احتمال باروری داروهایی که مصرف می کنید را در صورت امکان قطع کنید.
• انجام ورزش های منظم می تواند کیفیت اسپرم ها را بالا ببرد و احتمال باروری بیش تر شود.

زنان :

در ادامه تعدادی نکاتی را عنوان می کنیم که با رعایت آن ها می توان شانس بارداری در خانم ها را بالا برد:

• برای بارداری لازم است سیگار کشیدن را ترک کنید.
• برای بارداری و داشتن یک بارداری سالم لازم است مواد مخدر و الکل مصرف نکنید.
• خانم هایی که قصد بارداری دارند باید مصرف کافئین را کم کنند.
• ورزش می تواند برای بارداری بسیار کمک کند. اما ورزش های سنگین می توانند برای بارداری مضر باشند.
• نداشتن اضافه وزن و درمان چاقی روی بارداری اثر می گذارد و می تواند باعث جلوگیری از ناباروری شود.

درمان ناباروری

درمان ناباروری در مردان :

برای درمان ناباروری مردان که می تواند ناشی از مشکلات عمومی یا وجود مشکل در اسپرم باشد اقدامات زیر انجام می شود.

• تغییر سبک زندگی : یکی از موثرترین عوامل برای درمان و جلوگیری از ناباروری تغییر سبک زندگی است. برای بهبود در سبک زندگی باید مواد مخدر و الکل را ترک کنید. زمان های مقاربت را تنظیم کنید. ورزش را حتما در برنامه هفتگی خود قرار دهید.
• داروها : گروهی از داروها وجود دارند که می توانند کیفیت و تعداد اسپرم ها را بهبود ببخشند و در نهایت احتمال باروری را بالا ببرند. این داروها می توانند عملکرد بیضه را بهبود ببخشند.
• عمل جراحی : گاهی اوقات با انجام جراحی می توان انسداد اسپرم را از بین برد و بارداری صورت بگیرد. جراحی واریکوسل احتمال باروری در مردان را بالا می برد.
• بازیابی اسپرم : با این روش و تکنیک می توان در صورت نبود انزال و یا نبود اسپرم در مایع انزالی اسپرم را استخراج کرد. در مواردی که تعداد اسپرم کم است یا طبیعی نیست هم از این روش استفاده می شود.

درمان ناباروری در زنان :

نوع ناباروری در خانم ها متفاوت است. در بعضی از خانم ها با یک یا دو روش می توان ناباروری را درمان کرد اما در بعضی دیگر باید چندین روش را استفاده کرد.

• تحریک تخمک گذاری با استفاده از دارو : در خانم هایی که اختلال تخمک گذاری دارند یکی از رایج ترین درمان ها استفاده از قرص های تحریک تخمک گذاری ست. این داروها باعث می شوند تخمک گذاری تحریک و یا القا شود.
• لقاح داخل رحمی ( IUI ) : در این روش اسپرم ها را در زمانی که تخمک گذاری اتفاق می افتد در رحم قرار می دهند. زمان لقاح داخلی را می توان با سیکل قاعدگی یا داروهایی که مصرف می کنید تنظیم نمایید.
• جراحی به منظور بازگرداندن باروری : یک سری از مشکلاتی که وجود دارند و مانع باروری می شوند را با جراحی می توان درمان کرد. این جراحی ها متفاوت هستند. برای مثال از هیسترکتومی برای درمان مشکلات رحمی مثل پولیپ آندومتر، سپتوم رحم، بافت اسکار داخل رحمی و برخی از فیبروم ها می توان استفاده کرد. لاپاراسکوپی هم برای درمان مواردی مانند آندومتریوز، چسبندگی لگن و فیبروم بزرگ استفاده می شود. برای درمان آن ها می توان از جراحی شکم باز هم استفاده کرد.
• لقاح خارج رحمی ( IVF ) : تخمک و اسپرم سالم را از زن و مرد می گیرند و در محیط آزمایشگاه تلقیح می دهند. چند روز بعد از این کار جنین را در رحم قرار می دهند.